“Kendiliğindencilik” ne demek, doğru mu? “Стихия”: kitlelerin dolaysız kabarışı

Birkaç yıl önce (siyasi olarak yerden yere vurulması gerektiğini düşündüğüm bir anlayışın sembol isimlerinden olan) Melih Pekdemir, Rusça bilen bir arkadaşından öğrendiği, aslında enteresan bir bilgiyi paylaşmıştı BirGün’deki köşesinde: Lenin’in eserlerinden “kendiliğindencilik” olarak çevrilen şey aslında İngilizcedeki “spontaneism” kavramına tam da denk düşmez; ama daha ziyade doğal felaket çağrışımı yapar.

Bu, doğru. Kendiliğindencilik diye çevrilen kavramın Rusçası, “стихийность”, “стихия” kelimesinden türetilir. Bunun da ilk ve temel anlamı, ilkel materyalist anlayıştaki temel elementlerden herhangi biridir. Başka deyişle, tabiatın en temel güçlerinden herhangi biri. İkinci anlamı, üstesinden gelinmesi zor, çoğu zaman yıkıcı tabiat olayı ve bunun sonucunda ortaya çıkan yıkım tablosudur. Bizim kullandığımız üçüncü anlam ise tam da bunlara dayanarak belirir: insan topluluklarının düzenlenmesi mümkün olmayan veya kolaylıkla şekil verilemeyen ani hareketi, örgütsüz sosyal hareket.

Doğal, yıkıcı, engel tanımayan, üstesinden gelinemeyen, kolaylıkla çözülemeyen, bir dizi başka etkenin birikmesi sonucu meydana gelen — “стихия”, budur.

Sadece Türkçeye değil diğer dillere de “kendiliğindencilik” diye çevrilen şey ise, işte bu doğal hareketin, bu doğal, yıkıcı, birçok gücün birikmesi sonucu meydana gelen, bendini yıkan hareketin, sosyal dönüşümün biricik vasıtası kabul edilmesidir; bunun örgütlenmesine gerek olmadığının, ve bunun yeterli olduğunun, ve bu bir kez ortaya çıktığında örgütlü harekete gerek olmadığının kabul edilmesidir.

Başka deyişle, tekil olaylar (tek bir grev, tek bir gösteri, vb.) “стихия” değildir; ama tikel veya tümel olaylar, yani mesela bir şehirdeki toprak işgalleri, bir işkolundaki belli bir süreklilik taşıyan eylemler, bir ülkedeki sosyal patlama “стихия”dır. Bu anlamda, “kendiliğindencilik” dediğimiz şey, zaten tekil olaylarla ilgili değildir, ama tikel ve tümel olaylarla, yani belli bir genişlik ve belli bir süreklilikle ilgilidir.

Lenin’in kendiliğindencilikle ilgili yazılarını, bu anlam bütünlüğü içinde tekrar gözden geçirmeyi öneriyorum.

Kitlelerin dolaysız devrimci atılımı için objektif şartlar mevcut olduğunda, o zaman “стихия”nın idaresi [handling, maintenance] partinin başlıca siyasi ödevi olur. Böyle devrimci bir çalışmayı “siyasetin” karşısına koymak, siyaseti furyeciliğe indirgemek anlamına gelir. (Lenin, “Menşevizmin Krizi”. “Proletariy” № 9, 7 Aralık 1906. Пол. соб. соч. Т. 14. С. 162.)